Nguyễn Tri Phương (1800-1873)

Năm 1858, Pháp nổ súng tấn công Đà Nẵng để mở đường xâm lược Việt Nam nhưng bất thành. Nguyễn Tri Phương là người nhận lệnh vào chống Pháp ở Đà Nẵng, ông đã đệ tâu lên Vua Tự Đức chiến lược quân sự của mình như sau: “Bên họ đánh thời lợi, bên mình giữ thời hơn, bây giờ xin giữ cho vững để làm cách cự chiến: đắp thêm đồn lũy, lần lần xông tới”. Với chiến lược này, ông đã thành công trong việc đánh và giữ, phòng thủ Đà Nẵng, không cho quân Pháp lan rộng sự chiếm đóng.

Ngày 17/2/1859 Pháp chuyển hướng tiến đánh vào Sài Gòn – Gia Định. Thành Gia Định (Thành Quy) thất thủ vì bị bất ngờ. Tướng giữ thành Võ Duy Ninh tuần tiết. Sau đó Pháp phá thành, đốt cháy dinh thự, kho lương và rút xuống các tàu chiến.

Lúc này Nguyễn Tri Phương từ Đà Nẵng được cử vào và nhậm chức thống đốc quân vụ để chỉ huy chống giặc. Sau khi xem xét tình hình và dựa trên chiến lược đã thành công ở Đà Nẵng, ông tổ chức tuyến phòng thủ vững chắc, dựa vào các đường sông để vừa đánh vừa giữ với hệ thống đồn luỹ quanh Sài Gòn. Đại đồn Chí Hoà (Kỳ Hoà) có chiều dài đến hơn 15 km được dựng lên để bảo vệ trung tâm Sài Gòn. Đây là một hệ thống phòng ngự điển hình và cũng là một nỗ lực cao nhất của quân và dân Việt Nam ở Nam Bộ trong cuộc kháng cự Pháp xâm lược. Nỗ lực này thất bại khi Pháp ổn định tình hình các nơi và tiến đánh Sài Gòn lần hai (2/1861). Đại đồn Chí Hoà nhanh chóng bị phá vỡ trước sức tấn công của Pháp.

Vì chống Pháp thất bại ở Gia Định, Nguyễn Tri Phương bị khiển trách và giáng chức. Lúc này ông đã 60 tuổi nhưng trong suốt những năm chống Pháp về sau, ông vẫn tiếp tục đóng góp nhiều công sức của “người lính già” luôn bền bỉ để bảo vệ nền độc lập dân tộc. Khi Pháp tấn công ra Bắc Kỳ lần thứ nhất, Nguyễn Tri Phương là tướng giữ Thành Hà Nội. Ông bị trúng đạn trọng thương khi Pháp tấn công vào Thành. Con trai của ông, Phò mã Nguyễn Lâm cũng bị trúng đạn và hy sinh tại trận chiến. Nguyễn Tri Phương bị bắt giữ nhưng ông đã từ chối việc trị thương của kẻ thù với khí tiết cao quý của người tướng thủ thành: “Bây giờ nếu ta chỉ gắng lây lất mà sống, sao bằng thung dung chết về việc nghĩa”. Ông tuyệt thực và mất gần một tháng sau đó. Nguyễn Tri Phương đã trở thành một biểu tượng của tinh thân kháng Pháp mạnh mẽ của Việt Nam hồi thế kỷ XIX.

(Nguồn tổng hợp, hình: Đọc một hơi Lịch sử Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh do Diệp Xương Vĩ vẽ phục dựng)