Nguyễn Hữu Cảnh (1650 – 1770)

Nguyễn Hữu Cảnh là người gốc Quảng Bình, theo Chúa Nguyễn lập nên nhiều chiến công. Ông được xem là vị tướng mở cõi, người xác lập chủ quyền của người Việt tại Vùng Nam Bộ với việc lập nên Phủ Gia Định vào năm 1698. Khi lập Phủ Gia Định, Nguyễn Hữu Cảnh tổ chức các đơn vị hành chính để cai quản hai xứ ban đầu là Đồng Nai (huyện Phước Long), Sài Gòn (huyện Tân Bình). Từ đó, Gia Định trở thành tên gọi của một vùng đất rộng lớn, thuật ngữ “dân hai huyện” cũng được dùng để nói về cư dân ở nơi đây, năm 1698 cũng được xem là cột mốc quản lý hành chính của Vùng Nam Bộ nói chung, Sài Gòn nói riêng. Ở những nơi đây, từ đất đai hoang sơ, rậm rạp, đầy hiểm nguy nhưng bằng tài thao lược của mình, Nguyễn Hữu Cảnh đã xây dựng thành nơi tụ hội đông đảo cư dân, thương thuyền. Sử còn ghi lại ông đã “Lấy người nước Thanh đến buôn bán ở Trấn Biên lập làm xã Thanh Hà, ở Phiên Trấn, lập làm xã Minh Hương”.

Nguyễn Hữu Cảnh được phong tước hầu và được nhân gian gọi là Lễ Thành Hầu. Đền thờ ông được lập nhiều nơi ở xứ Gia Định, Đồng Nai. Sách Đại Nam thực lục chép về cái chết của ông như sau: “Thống suất Chưởng cơ Nguyễn Hữu Kính (tức Cảnh) chết. Đầu là Hữu Kính (Cảnh) đóng quân ở Lao Đôi, gặp mưa to, gió lớn. Núi Lao Đôi lở, tiếng kêu như sấm. Đêm ấy, mộng thấy một người mặt đỏ mày trắng tay cầm phủ việt bảo rằng: “Tướng quân nên kíp đem quân về. Ở đây lâu, không lợi”. Hữu Kính (Cảnh) cười, nói rằng: “Mệnh ở trời, đâu phải ở đất này”. Khi thức dậy, thân thể mỏi mệt nhưng vẫn cười nói như thường để giữ yên lòng quân. Đến khi bệnh nặng, bèn than rằng: “Ta muốn hết sức báo đền ơn nước nhưng sức trời có hạn, sức người không thể vượt được!” bèn kéo quân về, đi đến Sầm Khê (tức Rạch Gầm) thì chết, thọ 51 tuổi (tính cả tuổi mụ)!” (Theo Lê Văn Lan).

(Nguồn tổng hợp, hình: Đọc một hơi Lịch sử Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh do Diệp Xương Vĩ vẽ phục dựng)